Medikal Fizik, tıp alanında hastalıkların tanı ve tedavisinde fiziksel kavramlara dayalı cihazları ve teknikleri kullanarak çalışılan uygulamalı bir bilim dalıdır. 

Medikal Fizik uzmanı olmak için radyasyon fiziği, tıpta radyasyon uygulamaları ve radyoterapi ile ilgili eğitim veren Sağlık Bilimleri veya Fen Bilimleri Enstitüsü altında bir Yüksek Lisans programı bitirilmesi gerekmektedir.

 

Medikal fizikçilerin çalışma alanları başlıca 5 aktif alanla ilgilidirler:

1. Radyasyon onkolojisi,
2. Diagnostik radyoloji,
3. Nükleer tıp,
4. Sağlık fiziği ve radyasyondan korunma,
5. İyonize olmayan ışınlar

Medikal fizikçiler, Üniversite, Sağlık Bakanlığı ve özel kurumlara bağlı hastanelerde ve Tıbbi Enstitülerde çalışmaktadırlar. Çalışmaları daha ziyade radyasyon onkolojisi, nükleer tıp, diagnostik radyoloji, tıbbi radyofizik gibi isimlerle anılan iyonize radyasyonla ilgili alanlar teşkil eder. Bu alanlarda çalışan fizikçilere “Radyoloji Fizikçisi” veya “Radyasyon Fizikçisi” denir. Bu fizikçilerin çoğunluğu da, kanser tedavi klinikleri ve enstitülerinde çalışmaktadırlar. Bilhassa kanserin tanı ve tedavisindeki katkıları önemlidir. Iyonize olmayan ışınları kullanmadan kliniklerde ve hastanelerde fizyolojik monitoring’i, ultrasound, lazer, oftalmoloji, nöroloji ve biyomedikal mühendisliği gibi alanlarda Medikal Fizikçiler de vardır. Son yıllarda tıbbın diğer bilim dallarında çalışan fizikçilere gereksinim giderek artmaktadır.

Tıp alanında çalışan fizikçileri mesleki ve sosyal bir çatı altında toplayarak bilimsel ve sosyal yönden gelişmelerini sağlamak üzere 1988 yılında Medikal Fiziği Derneği (http://medikalfizik.org) kurulmuştur. Nükleer tıp, Radyasyon Onkolojisi ve Sağlık Fiziği ve Radyasyondan Korunma fizikçilerinin görev ve sorumlulukları aşağıdaki gibi tanımlamışlardır.

 

Nükleer tıp fizikçisinin görev ve sorumlulukları:

1. Radyoizotopların ölçüsünde kullanılan bütün cihazların kalibrasyonunu yaptırmak ve normal şartlar altında çalışıp çalışmadıklarının kontrolünü yapmak.
2. Hastalara tanı ve tedavi amacı için uygulanacak olan kapalı ve açık radyoizotoplarının miktarlarının tespiti için gerekli ölçüleri yapmak ve bu işte kullanılan cihazların periyodik kontrollerini yapmak.
3. Radyoizotopların tanı ve tedavi amacı ile kullanılmasında ölçü maksatları için faydalanılan cihazların bakım ve tamir işleri ile meşgul olmak ve normal çalışıp çalışmadıklarını kontrol etmek.
4. Radyoizotopların tıbbi amaçlar için uygulanmasında doktorlara yardımcı olmak.
5. Radyoaktif izotopların siparişi, depolanması ve dağıtımı ile ilgili işleri organize etmek, etrafa saçılmaları ve kaybolmalarına mani olmak için koruyucu önlemler almak.
6. Radyoizotop uygulamaları sonucunda ölçü aletlerinden elde edilen neticelerin analizini ve hesaplarını yapmak.
7. Radyoizotopların sağlık kurallarına uygun olarak uygulanması, etrafta bulunan kişilere zarar vermemesi için mevcut kuralları uygulamak ve yeni kurallar koymak.
8. Radyoizotop uygulamalarında kullanılan alet ve gereçlerin üzerindeki bulaşık radyoaktiviteyi temizlemek için ve artıkları yok etmek için tüzük ve yönetmelik kurallarını uygulamak, gereğinde yeni kurallar koymak.
9. Radyoizotop laboratuarlarının korunma planlarını yapmak, zırhlama hesaplarını yapmak ve inşaat ile ilgili planların yapılmasında mimar ve mühendislere yardımcı olmak, inşaat esnasında yardım kontrollerini yapmak.
10. Nükleer tıp şubelerinde çalışan personelin eğitimi ile meşgul olmak, teknisyenler için kurslar tertip

 

Radyasyon Onkolojisi Fizikçisinin Görev ve Sorumlulukları:

1. Radyasyon odalarının tasarımı ve radyoproteksiyonu
2. Radyasyon veren cihazların seçimi, kabul testleri ve teslim alınması
3. Radyasyon veren cihazların ( eksternal tedavi cihazları, yüksek enerjili lineer hızlandırıcılar, brakiterapi cihazları) mekanik ve dozimetrik kalibrasyonunun yapılması ve bunların periyodik olarak kontrol edilmesi.
4. Radyoterapide kullanılan teşhis cihazlarının kalite kontrolünün sağlanması
5. Cihazların klinik tedaviye hazır hale getirilmesi
6. Tedavi planlama sistemi için, tüm tedavi cihazlarının verilerinin elde edilmesi ve bu verilerin tedavi planlama bilgisayarlarına yüklenmesi ve bu bilgilerin doğrulanması
7. Tedavi verilerinin, simülatör, CT-SIM, tedavi planlaması ve tedavi cihazına uygunluk içinde transferinin ve kontrolde sürekliliğinin sağlanması
8. Tedavi planlama sisteminde hasta doz planlamalarının yapılması; standart (konvansiyonel), konformal, Intensity Modulated Radiation Therapy (IMRT) gibi kompleks tedavi planlamalarının yapılması, doğrulanması ve uygulanması
9. Tedavi cihazı ve planlama sistemlerinin yazılım upgrade’lerinde meydana gelebilecek hatalara karşı dikkatli davranarak sistemin kontrol edilmesi
10. Brakiterapi uygulamaları; düşük doz hızlı, yüksek doz hızlı ve manuel brakiterapi uygulamalarında, uygulama planlarının, dozimetrik hesaplamaların ve kalite kontrollerinin yapılması
11. Radyoaktif kaynakların kayıtlarının tutulması, emniyet altında bulunmalarını sağlamak.
12. Gözün uveal melanomlarda radyoaktif implant uygulama hesaplamaları
13. Prostat kanserinin radyoaktif iyot ve palladyum ile tedavileri
14. Tüm tedavilerde in-vivo dozimetri (film, diyot, TLD ile) yaparak tedavinin ve verilen dozun doğrulanması
15. Çalışanların, hastanın ve hasta yakınlarının radyasyon güvenliğinin sağlanması, kayıtların düzenli tutulması
16. Radyoaktif kaynakların emniyetle kullanılması ve depolanmasının sağlanması, atıklar için düzenli kontrol sisteminin sağlanması
17. Cihazların kalibrasyonunda kullanılan ölçüm aletlerinin periyodik kalibrasyonlarını yapmak ve uygun şartlarda korunmalarının temin edilmesi.
18. Radyoterapi merkezlerinde radyasyonla çalışan ve çalışmayan kişilerin radyasyon sağlığı ve güvenliği tüzük ve yönetmeliklerinde ön görülen şartlarda çalışıp çalışmadıklarını kontrol etmek, personelin dozlarını ölçmek, personel monitoring sistemini uygulamak ve kayıtlarını tutmak.

Sağlık fiziği ve radyasyondan korunma fizikçisinin görev ve sorumlulukları:

1. Sağlık için radyasyon tehlikesinin kıymetini takip ve tespit etmek.
2. Radyasyonla meşgul olan personelin ve halkın emniyeti için programlar ve planlar yapmak ve onları uygulamak, kontrollerini yapmak.
3. Radyasyon ile çalışan personelin aldıkları doz miktarlarının kayıtlarını tutmak.
4. Kanun, tüzük, yönetmelik yapılması ile ilgili görevlendirilmiş komisyonlarda çalışmak, teknik konularda bilgi vermek ve azalara mesleği ile ilgili konularda bilgi vermek.
5. Her tipteki ve seviyedeki radyasyon miktarlarını ölçmek.
6. Endüstride, nakliyede ve halkın radyasyon sağlığı ile ilgili konularda sağlık ve güvenlik kurallarını hazırlamak ve geliştirmek.
7. Radyasyondan korunma cihazlarının emniyetle çalışması için radyasyon kontrollerinin yapılması işleri ile alakadar olmak.
8. Sivil savunma ve itfaiye teşkilatı ile işbirliği yapmak, korunma planlarını hazırlamak.
9. Radyasyon veren cihazları tıbbi, fiziki, endüstri amaçları için kullanan hastane, enstitü, klinik, laboratuar, fabrika, imalathane, dispanser gibi yerlerin Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği tüzük ve yönetmeliklerine uygun bir şekilde çalışıp çalışmadıklarını denetlemek, gerekli radyasyon ölçülerini yapmak, alınacak önlemler hakkında rapor tanzim etmek bu gibi yerler için çalışma veya kullanma izni verilmesi konusunda rapor vermek.
10. Radyasyondan korunma planları yapmak, bölge monitoringi yapmak, zırhlama ve radyoaktif artıkların elden çıkarılması, nakliyesi için planlar yapmak ve denetlemek.
11. Dozimetre teknikleri ve metotlarını geliştirmek için uygun aletler temin etmek ve denemeler yapmak.
12. Radyoaktif kaynakların ve radyoizotopların sızıntı testlerini yapmak.
13. Radyasyon sağlığı ve güvenliği tüzük ve yönetmeliklerine aykırı çalışan kurumların kapanması için adli otoritelerle işbirliği yapmak.
14. Nükleer enerji santralleri ve reaktörlerin emniyet ile çalışmaları için gerekli kuralları koymak, bunları denetlemek ve çevre kontrollerini yapmak.
15. Lazer ışınları, mikrodalgalar, ultrasound ve manyetik alanları çeşitli amaçlar için kullanan kurumları denetlemek, çalışan ve etrafta oturanların sağlık ve güvenliği için tüzük ve yönetmelikler hazırlamak.
16. Ülke çapında radyasyon monitoring servislerini idare etmek, kayıtlarını tutmak.
17. Radyasyon ile çalışan kişilerin eğitimi için kurslar tertiplemek.

 

MEDİKAL FİZİK DALINDA YÜKSEK LİSANS EĞİTİMİ VEREN ÜNİVERSİTELER

İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; http://www.istanbul.edu.tr

Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü; http://www.onkoloji.hacettepe.edu.tr

Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; http://www.deu.edu.tr

Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; http://www.ege.edu.tr

Uludağ Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü: http://saglikbilimleri.uludag.edu.tr

Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü; http://ankara.edu.tr

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; http://sagens.erciyes.edu.tr

Acıbadem Sağlık Bilimleri Enstitüsü http://www.acibadem.edu.tr